Czy piłka to tylko zabawa?

Żeby bardziej precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule, trzeba zdefiniować czym w teorii jest zabawa, a czym jest gra oraz jakie są różnice między nimi. 

Według definicji Zygmunta Gilewicza „zabawa jest jedną z form aktywności człowieka dobrowolnie podejmowaną przez jednostkę lub zespół, w której względy praktyczne, gromadzenie i wytwarzanie dóbr nie grają żadnej roli, natomiast dodatni tok emocjonalnych przeżyć, poczucie swobody działania i gra wyobraźni stanowią nieodzowny warunek odróżnienia jej od pracy”. Niemal we wszystkich definicjach zabawy, pojawiają się elementy dobrowolności, bezinteresowności i doznawania pozytywnych przeżyć. Zabawa będzie więc spontanicznym przejawem instynktu zabawowego: kot grający kłębkiem wełny, pies bawiący się piłką, niemowlę śmiejące się do grzechotki. Z pojęciem zabawy ściśle związane jest pojęcie gry. Marian Bondarowicz grę ruchową definiuje jako „wyższą formę zabawy ruchowej, w której obowiązują ostrzejsze przepisy, występują bardziej skomplikowane formy ruchu, a przede wszystkim pojawia się rywalizacja i współdziałanie między drużynami”.  Można przyjąć zatem, że gra ruchowa to rodzaj zabawy, w której uczestników obowiązują ścisłe reguły postępowania, gracze muszą pokonać jakąś przeciwność zewnętrzną czy wewnętrzną i która toczy się o jakąś stawkę, wygraną, a więc obowiązkowo pojawia się element rywalizacji, który w zabawie zazwyczaj nie występuje. Gra ma ściśle określone zasady i należy ich przestrzegać. Odejście od nich zakłóca przebieg rozgrywki, nie można ich zmieniać w czasie jej trwania. W zabawie jest to możliwe bez żadnych konsekwencji. Gry natomiast, tak jak zabawy dostarczają wiele przyjemności jej uczestnikom. Główne różnice między zabawą i grą przedstawia poniższa tabela.

 ZABAWA                                                                                                                                             GRA

Gdyby umieścić zabawę i grę na dwóch końcach osi, to ogólnie można przyjąć, że im dziecko jest starsze tym bardziej piłkę nożną odbiera jako grę i odwrotnie, im młodsze tym bardziej postrzega ją jako zabawę. Można to zauważyć w grupach przedszkolnych na treningach, gdzie kilkuletnie dzieci często strzelają gole na własną bramkę, biorą piłkę do ręki, lub chwilowo nie są nią zainteresowane i wolą usypywać kopce z orlikowego granulatu. 

W przypadku dzieci sprawa jest jednak bardziej skomplikowana. Czym jest piłka dla poszczególnego dziecka, w dużej mierze zależy od nas, ponieważ to my – dorośli – tworzymy wzorce i środowisko wokół dzieci. Postrzeganie i stosunek do piłki nożnej zależy od wielu czynników, m.in. wieku, predyspozycji, środowiska w jakim dziecko przebywa. Ciężko zatem, odnosząc się do ogółu, odpowiedzieć jednoznacznie na tytułowe pytanie.

Zajmijmy się zatem zagadnieniem czym piłka może być, czym powinna, a czym na pewno nie powinna być, w przypadku dzieci. W tych rozważaniach może nam pomóc znajomość faktu, iż mniej niż 1% dzieci uprawiających sport, dochodzi do poziomu zawodowego. Dr Łukasz Panfil w swojej książce pt. „Sport uczy życia” pisze „W sporcie dzieci przede wszystkim chodzi o to, żeby kształtować lepszych ludzi, a  dopiero w dalszej kolejności sportowców”. Piłka nożna powinna zatem stymulować i wspierać rozwój sportowy ale również, a może nawet przede wszystkim, rozwój pozasportowy dzieci. Należy zaznaczyć, że piłka to nie tylko mecze, ale cały proces - treningi, obozy, turnieje, funkcjonowanie i współpraca w grupie, samodoskonalenie w wolnym czasie, wytrwałość, systematyczność, punktualność, odżywianie, regeneracja, itd. Patrząc na piramidę potrzeb człowieka stworzoną przez Abrahama Maslowa, piłka nożna może być bardzo dobrą okazją do zaspokajania większości potrzeb dzieci. Zaspokaja bowiem potrzeby fizjologiczne w postaci ruchu oraz pomaga w utrzymaniu ciała  i umysłu w zdrowiu. Dostarcza również okazji do realizacji potrzeb społecznych, indywidualnych, poznawczych, estetycznych oraz potrzeby samorealizacji. Zdarza się niestety, że czasem piłka jest okazją do zaspokojenia niespełnionych ambicji rodziców lub trenerów, którzy zazwyczaj patrzą na piłkę dziecięcą, przez pryzmat piłki dorosłej. Sytuacje takie można zaobserwować w trakcie turniejów, kiedy podczas meczów, dorośli krzyczą do dzieci: „wybij”, „nie baw się”, „nie kiwaj”, „podaj”, wywierają na nich jak i na sędziach dodatkową presję oraz ingerują w większość decyzji i działań podejmowanych na boisku. Dorośli, którzy postępują w ten sposób, powinni odpowiedzieć sobie na pytanie, czy zaspokajają potrzeby dzieci czy raczej swoje. Z punktu widzenia szkolenia piłkarskiego, zachowania takie są niepożądane i zazwyczaj przynoszą więcej szkody niż korzyści, w długofalowym rozwoju dzieci jako sportowców, jak również w innych obszarach. Jeśli chodzi o rozwój sportowy, to aby dziecko miało obecnie szanse dojść do poziomu zawodowego, musi się rozwijać kompleksowo, w pięciu głównych obszarach – technicznym, taktycznym, motorycznym - związanymi stricte z piłką – oraz mentalnym i poza-boiskowym. Aby nie patrzeć na mecze dzieci tylko i wyłącznie przez pryzmat piłki dorosłej,  rodzice i trenerzy powinni wiedzieć jakie są cele sportowe i pozasportowe piłki nożnej dziecięcej, na każdym etapie. Żeby dobrze wspierać rozwój młodych zawodników, rodzice w trakcie meczów powinni dać dzieciom podejmować samodzielnie decyzje, aby nie zabijać w nich kreatywności oraz samodzielności i skupiać swoją uwagę nie tylko na wyniku, ale przede wszystkim na tym jak dziecko funkcjonuje i radzi sobie w grze. Ilość podjętych prób dryblingów, może świadczyć o poziomie pewności siebie. Ile razy podało piłkę. Jaka była skuteczność tych działań. Czy i jak, reaguje na stratę piłki. Czy boi się kontaktu z rywalem. Czy podejmuje trafne decyzje. Jak się zachowuje po strzelonej lub straconej bramce. Jak sobie radzi z porażką i zwycięstwem. Jaki ma stosunek do kolegów z drużyny, przeciwników i sędziów. To są rzeczy, na które warto zwracać uwagę, ponieważ mogą nam dużo powiedzieć o zawodniku i być podpowiedzią nad czym i w jaki sposób jeszcze można lub trzeba pracować. Być podpowiedzią zarówno dla trenerów jak i rodziców, ponieważ przy dobrej współpracy, rodzic jest najlepszym asystentem trenera.

Kiedy każde z dzieci będzie dorosłe, życiowy partner będzie patrzył na to jakim jest człowiekiem, pracodawca jakim jest pracownikiem, a selekcjoner reprezentacji jakim jest zawodnikiem. Niezależnie kim będą, piłka nożna może im pomóc być lepszym w każdym z tych obszarów. Nie będzie się liczyło ile turniejów wygrali w wieku 8 lat, tylko jaką przebyli drogę i w jaki sposób. Czy w podróż dookoła świata wybiorą się samolotem, czy autostopem? Czy piłkę nożną traktują jako coś przyjemnego, czy raczej jej nie lubią? Czy odbierają ją jako tylko zabawę lub grę, czy może coś więcej? Każda droga jest dobra, byle nie wyrządzała dziecku szkody. To od nas dorosłych, w dużej mierze zależy jak ta droga będzie wyglądała.

A czym dla twojego dziecka jest piłka nożna? Najlepiej zapytaj swoją pociechę, dlaczego lubi, a dlaczego nie lubi grać w piłkę i dlaczego to robi. Odpowiedzi będą się różniły, ale w każdej z nich, można znaleźć nieocenioną dawkę wiedzy.